Sözde “Tahran Kasabı” hayatını kaybetti.
İran cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, ülkenin dışişleri bakanı ve diğer bazı resmi, Pazar günü İran’ın dağılan helikopterin düşmesi sonucu hayatını kaybetmişti.
63 yaşındaydı.
Muhafazakar lider, İran’ın yakın tarihte şekillenen pek çok önemli ulusal ve uluslararası olayda oradaydı.
1988’de binlerce kişinin toplu infazının denetimine yardım etti ve daha sonra ülkede hükümetin ayrılması protestolara yönelik acımasız baskılara başkanlık etti.
Yurt dışında ise din adamlığındanya dönüşen bu kişi, İran’ın uranyumu düzeyine yakın bileşim zenginleştirmesi ve benzeri görülmemiş bir İsrail kurması nedeniyle Batılı devletlerle nükleer görüşmelerde sert bir duruş sergilendi.
Hatta İran’da gerçek gücün olduğu Raisi’nin bir sonraki dini lider olacağı iddia edildi.
Sıkı bir şekilde kontrol edilen bir oylamayla Raisi 2021’de cumhurbaşkanı seçildi.
O, dönemin ABD Başkanı Donald Trump’ın, İran’ın nükleer sınırına sınırlamanın ekonomik olarak karşılıklı olarak felç edilmesi yaptırımları hafifleten nükleer anlaşmadan genişlemenin ardından göreve geldi.
Trump’ın 2018’deki hamlesi – Washington ile Tahran arasında yenilenen gerilimlere yol açtı – Raisi’nin radikal kanatlarını değiştirirken reformcu rakiplerini de büyüttü.
Anlaşmaya yeniden katılmayı istediğini söyleyen Raisi hükümeti, Batılı müzakerecilere karşı sert bir tavır aldı ve uranyumu her açıdan daha da silah sınıfı seviyesine yaklaştı.
Anlaşmanın yeniden canlandırılması yönündeki müzakereler durdu.
Raisi, Eylül 2021’de Birleşmiş Milletler’e yaptığı konuşmada, “Yaptırımlar, ABD’nin dünyalarıyla yeni savaş yöntemidir” dedi. “‘Azami baskı’ politikası devam ediyor. Hakkımız olandan çıkmak istemiyoruz.”
Bu, Tahran’ın Ukrayna’daki savaşı için Rusya’ya Şahed saldırı uçaklarının sağlanması gibi Batı ile gerilimi daha da artırdı.
Evde görüş ayrılığı
Mahsa Amini’nin İran’daki yasamalarının gösterdiği şekilde saçlarını düzgün bir şekilde örtmediği iddiasıyla tutuklanmasının ardından polis nezaretinde çöküşün ardından 2022’de İran’da kitlesel protestolar yaşandı.
Amini’nin ailesi, aktivistleri ve güçlerini polisin onu ciddi şekilde dövdüğünü iddia ederken, hükümetin kalp krizi geçirebileceğini iddia etti.
Sonraki aylarda yaşanan huzursuzluk, İranlıların 1979 İslam Devrimi’nden bu yana ciddi zorluklarla karşılaşmasından sonra tutuklandı.
Raisi’nin bunları “kabul edilemez… kaos eylemleri” olarak nitelendirmesi üzerine, İranlı gösterilere müdahale edilerek 500’den fazla kişi öldürüldü ve 22.000 kişi gözaltına alındı.
Bu doğrultuda, Uluslararası Af Örgütü’nün “kadınlara karşı savaş” olarak tanımladığı, kadınların kıyafet kurallarına yönelik yeni bir baskı başlatıldı.
Ardından 2023 İsrail-Hamas savaşı geldi.
Wall Street Journal’a göre Tahran, 7 Ekim’de güney İsrail’de düzenlenen ve çatışmayı ateşleyen saldırıların planlanmasına yardım ederken, Lübnan’daki İran destekli vekil güçler İsrail’e ateş açtı.
Nisan ayında, şüpheli bir İsrail hava saldırısı Suriye’deki bir İran konsolosluğu vuruldu – üst düzey bir İranlı komutan öldürüldü – ve Tahran misilleme olarak İsrail’e olağanüstü bir saldırı başlatıldığında Raisi dümenin başındaydı.
İran’ın Dini Lideri Hamaney Ali Hamaney, 2016 yılında İran’ın eski başsavcısı Raisi’yi, İran’daki bir işletme ve vakıflar yönetimi İmam Rıza’ya yardım vakfinin başına atadı.
Bu randevuda Hamaney onu “yüksek profilli deneyime sahip güvenilir bir kişi” olarak nitelendirdi.
Bu durum analistlerinin, Hamaney’in Raisi’yi İran’ın üçüncü dini lideri, tüm devlet politikalarında son sözü söyleyen ve ülkenin başkomutanı olarak görev yapan Şii din adamı olmaya aday olarak yetiştirebileceği yönde spekülasyonlara yol açtı.
Raisi, 2017’de periyot kullanım süresinin Cumhurbaşkanlığı Hasan Ruhani’ye karşı çıktı ancak bu kampanyayı kaybetti.
Bir dahaki sefere, 2021’de, dini liderin krallığındaki bir panelin diğer tüm güvenilir rakipler diskalifiye olmasından sonra Raisi, başkanın favorisi oldu.
Raisi, İslam Cumhuriyeti tarihindeki en düşük düzeydeki seçimde 28,9 milyon oyların %62’sini aldı. Milyonlarca kişi evde kaldı ve diğerleri oy pusulalarını geçersiz kıldı; İnsan Hakları İzleme Örgütü’nün oylanması “sahte” olarak nitelendirildi.
Yine de acımasız lakaptan kurtulamıyordu: “Tahran Kasabı”.
2016’daki başkanlık kampanyası sırasında, önemli bir din adamının Raisi’nin 1988’de 5.000’e yakın siyasi mahkumun toplu infazındaki rolü hakkında konuştuğu bir kaset sızdırılmıştı.
Raisi, bir basın toplantısında “ölüm komisyonları”ndaki yönetim sorusunun ortaya çıktığını, “Nerede olursa olsun olaym bir savcı olarak insan haklarının, insanların güvenliğinin ve konforunun savunucusu olmanın gururu olabileceği” dedi.
2019’da ABD, 1980’lerdeki infazlar da dahil olmak üzere insan hakları ihlalleri nedeniyle Raisi’ye yaptırımlar uygulandı.
14 Aralık 1960’ta Meşhed’de doğan Raisi, daha sonra taktığı siyah türbanla da alınabilir gibi, soyuna İslam Peygamberi Muhammed’e kadar uzanan bir aileden bekleniyor.
Babasının 5 yaşında öldü. Raisi, Şiilerin kutsal şehri Kum’daki ilahiyat okuluna gitti ve daha sonra kendisine yüksek rütbeli bir Şii din adamı olan Ayetullah adını verecekti.
Ayetullah Ruhollah Humeyni yönetimindeki teokratik rejim iktidara gelen 1979 devriminde Batı destekli Şah’a karşı protestolara katıldı.
